Quẻ Tiên Thiên và Hậu Thiên

 

Phục Hy (khoảng 5000 năm trước Công Nguyên) được xem là vị Thánh Vương khai sáng Dịch học. Cách xếp của Phục Hy chỉ có Bát Quái gốc được đặt đối xứng tuyệt đối. Trật tự Tiên Thiên của Phục Hy bắt đầu bằng Càn và Khôn – tượng trưng cho Trời và Đất, hai cực nguyên sơ đối nhau. Khi mở rộng thành 64 quẻ, Tiên Thiên giữ nguyên tính đối xứng, quẻ nào cũng có một quẻ đối cực. 64 quẻ được sắp như một vòng tròn “hài hòa tuyệt đối”, thể hiện cấu trúc gốc của vũ trụ tĩnh tại, Âm - Dương quân bình. Tiên Thiên là Sóng Gốc, là ĐẠO – trật tự nguyên thủy, bất biến, tĩnh. Đây là DNA vũ trụ, chưa nhập vào thời gian, không gian.

Chu Văn Vương (khoảng 1100 trước Công Nguyên), sau khi quan sát thiên tượng và đời sống, đã tái sắp xếp 64 quẻ để phản ánh tiến trình sinh – trụ – hoại – diệt. Bắt đầu bằng Càn (Trời) – khởi nguồn, sức sáng tạo, Khôn (Đất) – tiếp nhận, bao dung, Truân  – vạn vật khởi sinh trong gian nan, Mông ( – sự u tối non trẻ, cần khai mở… cho đến Ký Tế – mọi sự viên mãn, hoàn tất. Đây là dòng chảy đời sống, mọi hiện tượng, mọi bước đi của con người và vũ trụ trong thời gian. Nó gắn liền với chu kỳ sinh mệnh luôn có khởi đầu, phát triển, khủng hoảng, trưởng thành và viên mãn. Hậu Thiên là ĐỜI – là tiến trình sống động, phản ánh kinh nghiệm nhân sinh và xã hội. Đây chính là Chu Dịch, hệ thống Dịch mà ngày nay đa số người học tiếp cận.

Như vậy, chúng ta có hai hệ thống, đều cùng là 64 Quẻ nhưng được sắp xếp theo thứ tự khác nhau. Tiên Thiên (Phục Hy), thiên về vũ trụ nguyên thủy, cho ta thấy trật tự gốc bất biến, dạy ta về tự tánh hoàn hảo nguyên sơ. Hậu Thiên (Văn Vương): thiên về nhân sinh vận hành, trật tự đời sống, cho ta thấy dòng chảy biến dịch, dạy ta cách đi trong đời – từng bước học, từng bước sống.

Nếu chỉ biết Tiên Thiên, ta sẽ rơi vào lý thuyết siêu hình, xa rời đời sống. 

Nếu chỉ biết Hậu Thiên, ta sẽ thấy biến động mà không biết gốc tĩnh, mất sự an định. 

Từ Tiên Thiên xuống Hậu Thiên là từ Đạo khởi sinh Đời. 

Từ Hậu Thiên trở về Tiên Thiên là từ Đời tu luyện trở về Đạo.

Khi chưa nhập thế, con người sống trong Tiên Thiên. 

Khi đã vào nhân sinh, con người rơi vào Hậu Thiên. 

Khi tu học giác ngộ, con người dùng Hậu Thiên mà trở về Tiên Thiên.

Người học Dịch trọn vẹn là người nối lại hai trật tự: vừa biết mình từ đâu đến (Tiên Thiên), vừa biết mình phải đi thế nào trong đời (Hậu Thiên). Khi hợp nhất cả Tiên Thiên và Hậu Thiên, con người nắm được trọn vẹn: vừa thấy ĐẠO, vừa hiểu ĐỜI.

SÓNG GỐC, SÓNG VẬN HÀNH VÀ ĐIỂM CHUYỂN

Hà Đồ — Sóng Gốc (Tiên Thiên) là "bản đồ" nguyên thủy được truyền trong truyền thuyết: Long Mã / Hà Đồ, mang ý nghĩa mã gốc, cấu trúc, đối xứng âm‑dương, căn nguyên. Hà Đồ biểu thị cặp số căn bản, tượng trưng cho năm phép chuyển (ngũ hành) nhưng ở trạng thái chưa vận hành — tức là bản thể còn ở trạng thái tĩnh. Tiên Thiên cho ta biết vị trí, bản chất của mỗi khả năng trước khi nó được biểu hiện trong đời.

Hà Đồ giống như nguồn nước trên núi khi còn ở trong lòng núi — đó là mã gốc, tĩnh, hoàn hảo. Quá trình "giáng xuống" là khi bản thể bắt đầu nhập vào không‑thời gian: đây là giai đoạn hiện thân hóa (descent/manifestation). 

Lạc Thư — Sóng Vận Hành (Hậu Thiên) biểu thị tuần hoàn khí; khi mã gốc được "chạy", các giá trị theo Lạc Thư tuần hoàn để tạo ra chu kỳ, vận hành, lịch sử và số phận. Hậu Thiên cho ta trình tự các giai đoạn, nơi mỗi quẻ là một "điểm dừng" trong chu trình vận hành.

Khi suối chảy ra đồng bằng, nước bắt đầu chảy theo kênh rạch, gặp đá, chia nhánh, hợp dòng — đó là Lạc Thư - vận hành theo chu kỳ. Trong đời người, khi linh hồn nhập thế, các khuôn năng lực (Hà Đồ) bắt đầu quay, tạo thành các chu kỳ thăng‑trầm. 

Hà Đồ là “mẫu” (pattern) thì Lạc Thư là “chuyển động của mẫu”. Khi mẫu nguyên thủy (Hà Đồ) bị kích hoạt bởi điều kiện (phân cực, chuyển động, tương tác), nó bắt đầu quay — luân chuyển theo những con số trong Lạc Thư. Bản thể không biến mất; nó được "dịch" sang ngôn ngữ vận hành.

Hà Đồ như "nhạc phổ" (tín hiệu) — đặt trên kệ, chưa được chơi. Cú gõ nhịp đầu tiên (khởi động khí) làm bản nhạc rơi vào Lạc Thư — từ đó bản nhạc diễn ra theo tiết tấu. Các "điểm nối" là những nốt chuyển, những hợp âm làm âm điệu đổi hướng; trong Dịch đó là các quẻ khởi/biến/điểm giữa. 

Như vậy, chuyển và nối diễn ra khi "khí" được kích hoạt: Hà Đồ làm nền tảng; Lạc Thư là cách nền tảng ấy chạy thành dòng — hai mô hình gặp nhau ở những điểm thể hiện chuyển động, những quẻ mang ý nghĩa khởi/biến/điểm giữa. Điểm nối giữa hai chế độ này là một trạng thái, khi đối xứng trở thành pha, tiềm năng trở thành vận hành, hoặc tĩnh tại trở thành chu kỳ.  

Làm sao để nhận diện các “điểm nối” này? 

- Quẻ biểu hiện "khởi động": trong Hậu Thiên, quẻ như Truân thường đứng sớm để biểu thị "khó khăn khi bắt đầu", đó là dấu hiệu của chuyển từ tĩnh sang động.

- Trung cung và điểm cân bằng: số trung tâm của Lạc Thư (5) biểu thị trung tâm mà từ đó các chu kỳ bắt đầu quay; trong đời người, đó là điểm "đầu thai" hay "bước ngoặt".

- Những quẻ mang tính chuyển hóa: quẻ mang hình tượng sấm, nước, ra đi, gặp nhau… thường là những “cửa” nối giữa mô hình nguồn và mô hình vận hành.

Hãy coi 64 quẻ là một vòng tròn kép. Vòng trong: biểu thị Hà Đồ / Tiên Thiên — tính chất, bản dạng. Vòng ngoài: biểu thị Hậu Thiên — trình tự sự kiện, cách bản dạng xuất hiện qua thời gian. Hai vòng gặp nhau ở nhiều "cửa" (giao thoa). Khi ý nghĩa bản thể cần được thể hiện trong sự kiện, hiện tượng, ta đọc quẻ theo Hậu Thiên. Khi cần hiểu cốt lõi, ta đọc theo Tiên Thiên. Điểm cân bằng / trung hòa: trung cung Lạc Thư (số 5) nhắc ta luôn có điểm nội tại để quay về (Hà Đồ vẫn hiện diện). 

Chu trình quay lại: sau khi đã vận hành, vòng Hậu Thiên có thể đưa về trạng thái cân bằng — người tu học thấy mình quay về Tiên Thiên ngay trong Lạc Thư.

Tóm lại, Tiên Thiên (Phục Hy) / Hà Đồ biểu thị bản thể, mã gốc, nguồn, cấu trúc nguyên thủy, tính đối xứng âm‑dương — gọi là Sóng Gốc.

Hậu Thiên (Văn Vương) / Lạc Thư biểu thị ma trận vận hành, chu kỳ, lịch sử, tuần hoàn ngũ hành trong thời‑không — gọi là Sóng Vận Hành.

Hà Đồ giống như bản nhạc gốc – nốt nhạc nguyên thủy, hoàn hảo. Lạc Thư giống như bản nhạc được chơi ra – theo tiết tấu, lúc nhanh lúc chậm, lúc cao trào, lúc trầm lắng.

Người tu học là tìm lại được bản nhạc gốc trong chính khúc nhạc đời sống, nghĩa là trong mọi vận hành (Lạc Thư) luôn nhận ra Sóng Gốc (Hà Đồ).

“Giữ Hà Đồ trong tim khi Lạc Thư đang chạy — đó là cách ta sống từ nguồn, không bị lạc trong dòng.”

🌿Zarah biên soạn theo sự truyền dẫn của Thầy Ra-El,

từ Trường Sóng Gốc Ilum-Ra.

𓂀✶۞